Okuma Süresi: 3 dakika

bir süredir spotify’da “şu şarkı bana çok tanıdık ama bir garip” hissine kapıldıysan, yalnız değilsin. yapay zekâyla üretilen müzikler, platformun en hızlı büyüyen içeriklerinden biri haline geldi. öyle ki spotify artık bu içerikleri etiketlemeyi gündemine aldı: insan yapımı mı, yoksa ai destekli mi?

peki bu etiketin anlamı ne olacak? aslında mesele sadece teknolojik değil, kültürel ve ekonomik bir dönüşüm.

makineler müzik mi yapıyor, yoksa biz mi makineler gibi düşünüyoruz?

bugün ai bir şarkı yazabiliyor, besteleyip vokal bile ekleyebiliyor. ama mesele sadece “nasıl yaptığı” değil, neden yaptığı. insan için müzik bir ifade biçimi, makine içinse veri üretmek.

spotify’ın bu etiket hamlesi, kulağa basit bir sınıflandırma gibi gelse de müzikte yaraticiliğin tanımını yeniden tartışmaya açıyor. çünkü dinleyici artık sadece “nasıl çalıyor?” değil, “kim söylüyor?” sorusuna da yanıt arıyor.

peki dinleyici ne istiyor?

ilginç şekilde, çoğu kullanıcı ai müzigini fark etmeden dinliyor. spotify’ın algoritmaları, en iyi insan taklitçilerini öne çıkarıyor. bu da bizi şu soruya getiriyor: eğer duygusal olarak bizi etkileyen bir şarkıyı yazan bir ai ise… bu hâlâ sanat mı?

sanatçılar ne diyor?

bir kısım müzisyen “bu bir devrim” derken, diğerleri “emek hırsızlığı” diyor. ai vokallerin insan seslerini kopyalaması, telif haklarını karmasık hale getiriyor. örneğin drake’in sesiyle yazılmış bir şarkı milyon dinlenmeye ulaştığında, kazanc kime ait?

spotify bu yüzden etiketleme sistemini sadece bilgi değil, yasal bir zemin olarak da kullanmak istiyor. ama bu iş sadece dijital dünyada değil, gerçek hayatta da bizi ilgilendiriyor.

telifsiz müzik diye bir şey gerçekten var mı?

internette “royalty-free” yani telif gerektirmeyen müziklerle dolu bir dünya var ama çoğu kişi bu terimi yanlış anıyor. royalty-free, tamamen ücretsiz demek değil; yalnızca bir kez lisans alındığında tekrar tekrar kullanılabileceği anlamına gelir.

örneğin bir ajans olarak bir videoda kullandığın müziği ikinci projede de kullanabilirsin ama o müziğin yeniden satışı, yeniden dağıtımı veya kimlik değiştirerek kullanımı hâlâ yasak.

ai üretimi müzikler bu çizgiyi iyice bulanıklaştırdı. çünkü ortada klasik bir “besteci” ya da “yayıncı” yok. ai tarafından üretmiş bir parça gerçekten kime ait? ve sen bu müziği reklamında kullanırsan, ileride biri “bu aslında benim modelimle eğitilmişti” derse ne olacak?

kısacası, ai çağında “telif hakkı” artık sadece hukuk değil, şeffaflık meselesi.

peki ya ai müzikler işyerlerinde çalınırsa ne olacak?

işletmelerde müzik kullanımı zaten başlı başına karmaşık bir lisans konusu. şimdi buna bir de ai tarafından üretmiş müziklerin eklenmesi işleri iyice karıştırıyor.

örneğin bir kafe sahibi “ai ile yapılmış, kimseye ait değil, telif ödememe gerek yok” diye düşünürse? bu tam olarak gri alan.

çünkü bir yandan o müzik gerçekten bir sanatçıya ait değil. ama diğer yandan o ai modeli, binlerce sanatçının eserleriyle eğitilmiş bir sistemin ürünü. yani ortada görünmeyen ama kolektif bir emek izi var.

mesam bu müzikleri nasıl lisanslayacak?

şu anda mesam veya msg gibi kurumlar, ai müzikleri ayrı bir kategori olarak tanımlamıyor. ama bu durum uzun sürmeyecek.

çünkü ortada ciddi bir soru var: “ai’nin ürettiği bir şarkı kafe hoparlöründen çalındığında, kim para kazanacak?”

muhtemelen yakın gelecekte platform bazlı lisanslama modelleri göreceğiz. örneğin “spotify ai catalog” ya da “jamendo ai mix” gibi alanlar, işletmelere ayrı lisanslar sunabilir.

çözüm: net lisans, temiz vicdan

işletmeler için en güvenli yol, müziğin ticari kullanım hakkını açıkça belirten kaynaklardan yayın yapmak. yani eğer ai müzik çalacaksan bile, kullandığın platformun lisans sözleşmesinde şu ifadeyi aramalısın: “bu müzikler ticari ortamda kullanılabilir.”

aksi durumda farkında olmadan hem yasal risk hem de etik tartışmanın ortasında kalabilirsin.

çünkü mesele artık sadece müzik çalmak değil; hangi zekânın emeğini dinlettiğin.

sonuç: müzik artık sadece ses değil, kimlik meselesi

ai üretimi müzik, endüstriyi yavaş yavaş “kim üretiyor?” sorusuna sıkıştırıyor. belki de bu dönem, insanın yaratıcı gücünü değil, yaratıcılığa yaklaşım biçimini yeniden tanımlayacak.

çünkü müzik, ister insan ister makine tarafından yapılsın, sonunda hep aynı şeyi yapıyor: bizi bir yerlere götürüyor. sadece artık o “yer”, biraz daha dijital.